खानाको लागि अयोग्य मानिएको मंगुर (अफ्रिकन क्याटफिस) माछाको खरिद विक्री बढ्दै गएको छ । ज्यानमारा माछाको उपाधी दिइएको मंगुर माछाको उत्पादन, आयात र निर्यातमा सरकारले प्रतिबन्ध लगाइसकेको छ । चिसो बढ्दै गएपछि माछाको माग बढ्ने भएकाले कोहलपुरका माछा मासु विक्रेताहरुले खुलेआम मंगुर माछाको निर्वाध रुपमा विक्री भइरहेको अवस्थामा प्रहरीले कारवाही अगाडी बढाएको छ । मंगलबार कोहलपुर प्रहरीले नगरका विभिन्न स्थानहरुबाट करिब २ सय के.जी. मंगुर माछा नियन्त्रणमा लिएर नष्ट गरेको छ ।

प्रतिबन्धित मंगुर जातको माछाको विक्री वितरण कोहलपुर क्षेत्रमा बढ्दै गएपछि प्राप्त सुराकको आधारमा कोहलपुर प्रहरीले मदनचौक, साझा चौक लगाएतका क्षेत्रहरुमा अनुगमन गरेर विक्रीका लागि तयारी अवस्थामा राखिएको अवस्थामा नियन्त्रणमा लिएर सम्बन्धित नियामक निकायको रोहवरमा नष्ट गरिएको इलाका प्रहरी कार्यालय कोहलपुरका प्रमुख प्रहरी नायब उपरीक्षक रबिन्द्र खनालले जानकारी दिएका छन् ।
मंगुर (अफ्रिकन क्याटफिस)लाई किन ज्यानमारा भनिन्छ ?
कुनै पोखरीमा यो माछा पालियो भने त्यहाँ अरु कुनै माछा बाँकी रहँदैन, सबैलाई क्याटफिसले खाइदिन्छ । माछा मात्र नभएर पोखरीमा माछासँगै हुने अन्य कैयन प्रकारका जलजीव सबैलाई क्याटफिसले खान्छ । पोखरीमा क्याटफिसले एकल वर्चश्व बनाउँछ । ‘यतिमा मात्र क्याटफिसको खतरा सीमित छैन’– मनोजको भनाई छ– ‘क्याटफिस पालेको पोखरी भित्र कुनै पनि खालको झार र लेउ बाँकी रहँदैन । सबै यसले खान्छ । क्याटफिसले नखाने भन्ने केही पनि छैन । त्यसैले यसले पर्यावरणीय सन्तुलन ध्वस्त बनाइदिन्छ ।’
पोखरीमा पालिएको क्याटफिस नदीमा फैलियो भने त्यसको परिणाम विकराल हुन्छ । नदीका सम्पूर्ण माछा क्याटफिसले खान्छ । जहाँ क्याटफिस हुन्छ त्यहाँ यो एउटा प्रजाति मात्र बाँकी रहन्छ, बाँकी सबै जलचर सखाप हुन्छ । त्यसैले यसलाई ‘ज्यानमारा माछा’ भनिन्छ । जैविक विविधता सखाप पार्ने प्रजातिका रुपमा क्याटफिसलाई चिनिन्छ । यो अत्यन्तै प्रतिकूल अवस्थामा पनि बाँच्न सक्छ । त्यसैले सहरी क्षेत्रमा पसल भित्रै सानो पोखरी बनाएर यसलाई पालिन्छ र ज्यूँदो माछाका रुपमा बेचिन्छ । मनोज भन्छन्– ‘सहरी क्षेत्रमा ज्यूँदो माछा भनेर बेचिने प्राय क्याटफिस नै हो । यो खान योग्य माछा होइन ।’ जे पनि खाने भएकाले यो माछामा पोषक तत्व अरुमा भन्दा धेरै पाइन्छ तर हानिकारक रसायन पनि पाइन्छ । यसले हानिकारक रसायनहरु पचाएर बाहिर फाल्दैन, शरीरमै संचय गर्छ । त्यसकारण कैयन देशमा क्याटफिसमा पारो समेत पाइएको छ । पारोको थोरै मात्राले पनि मानिसको ज्यान लिन सक्छ । लाइफ म्यागेजिनले डा. जेन अनिसुलोवोको भनाई उदृत गर्दै लेखेको छ– ‘माछा स्वास्थ्यका लागि राम्रो हो तर अफ्रिकन क्याटफिस घातक छ । यो माछा विभिन्न केमिकलले भरिपूर्ण हुन्छ । त्यसैले यसका कारण क्यान्सर हुनसक्छ । यो माछामा मानिसको शरीरले पचाउन नसक्ने बोसो पनि हुन्छ ।’ भारतले सन् २००० मै अफ्रिकन क्याटफिस प्रतिबन्धित गरेको हो तैपनि त्यहाँ यो माछा ब्यापक रुपमा फैलिइरहेको छ ।