काठमाडौँ, १५ भदौ। अमेरीकाले अफ्गानिस्तानमा २० वर्ष लामो युद्ध अन्त्य गर्दै मिसन अन्त्यको घोषणा गरेको छ । अमेरीकी सेनाको अन्तिम विमान काबुलबाट उडेको छ । बचेका केही अमेरीकी नागरिकलाई तालेवानले पछि जान अनुमति दिने छ ।
काबुल छाड्नु अघि पनि अमेरीका आतंकवादी हमलाको शिकार बन्यो । विमानस्थलमै उसले १३ सेनाको ज्यान गुमाउन पुग्यो । यो २० वर्ष लामो सैन्य अभियानमा अमेरीकाले २३ सय बढी सेनाको ज्यान गुमाउन पुग्यो भने अर्बौँ डलर खर्च गर्यो । यस अभियानमा तालेवान विरुद्ध हवाई आक्रमणका बेला थुप्रै महिला बालबालिका सहित सर्वसाधारणको ज्यान समेत गयो ।
सन् २००१ मा ट्वीन टावर र पेन्टागनमा आतंकवादी हमलापछि अलकायदा नष्ट पार्न भन्दै अफ्गानिस्तानमा तालेवान सत्ता ढालेर पसेको अमेरीका अन्ततः ठूलो पराजय सहित फर्किएको छ ।
तोलानसँग जीत हासिल गर्न नसकेको अमेरीकाले ८ लाख ८४ हजार ३११ हतियार तथा सैन्य उपकरण, ६० वटा ट्रान्सपोर्ट प्लेन, १०८ वटा लडाकु हेलिकप्टर, २३ हलुका लडाकु विमान र १८ जासुसी प्लेन तालेवानको हातमा सुम्पन पुगेको छ । ७५ हजार भन्दा बढी सैन्य तथा गैरसन्य गाडीहरु पनि तालेवानको हातमा परेको छ ।
आफ्नो २० वर्षको लँडाईबाट तालेवानलाई परास्त गर्ने हैन उल्टै अत्याधुनिक सैन्य उपकरण छाडेर भाग्नु पर्ने स्थिति किन आयो ? विश्वको सबै भन्दा अत्याधुनिक सेना, उच्च प्रविधियुक्त सेना भएर पनि अमेरीकाले अफ्गानिस्तानमा त्यही नियति भोगेको छ । जुन नियति उसले भियतनाममा ४६ वर्ष अघि भोगेको थियो ।
त्यतिबेला पनि कम्युनिष्ट सेनासँग पराजीत भएर दुतावासको छतमा हेलिकप्टर मार्फत आफ्ना नागरिकको उद्धार गरेको अमेरीकाले अफ्गानिस्तानमा पनि सोही प्रकृतिको दुखःको सामना गर्यो । भियतनाममा ५४ हजार सेना गुमाएको अमेरीकाले अफ्गानिस्तानमा २३ सय बढी सेना गुमायो । यसको अर्थ अफ्गानिस्तानमा अमेरीका बढी हवाई आक्रमणमा मात्र केन्द्रीत रहेको देखाउछ ।
अफ्गान युद्धमा चार अमेरीकी राष्ट्रपतिको कार्यकाल रह्यो । हमला गर्न आदेश दिने राष्ट्रपति थिए जर्ज डब्लु बुस, त्यसपछि बराक ओबामा आए उनको पालामा ओशामा विन लादेन मारिए । त्यसपछि डोनाल्ड ट्रम्प आए । उनको कार्यकालपछि अहिले जो बाईडेन छन् । जसले अफ्गानिस्तानमा मिसनको अन्तिम समयमा मारिएका १३ सैनिकको शब रिसिभ गर्न विमानस्थल पुगे ।

त्यसैले धेरैको निष्कर्ष छ अमेरीकाले अफ्गानिस्तानमा केही पाएन तर गुमाउन केही बाँकी राखेन । प्राविधिक रुपमा हतियार र सैन्य उपकरण एवं हेलिकप्टर जहाज गुमायो, अबौँं डलर पैसा गुमायो र २३ सय बढी आफ्ना सेना गुमायो ।

धेरै अन्तराष्ट्रिय विष्लेषकहरुे यसलाई अमेरीकाको पराजयको रुपमा व्याख्या गरेका छन् । १९४५ःयता भएका खाडी युद्ध बाहेक सबै पाँच ठूला युद्धहरु अमेरीकाले हारेको छ ।
कोरीया युद्ध, भियतनाम, खाडी युद्ध, ईराक र अफ्गानिस्तान यी अमेरीकाले ६६ वर्षमा लडेका मुख्य ठूला युद्ध हुन् । खाडी युद्ध बाहेक उसले कुनै पनि युद्धमा जीत हासिल गर्न सकेन ।
अमेरीकाको हस्तक्षेप, आक्रमण र दादागिरीमाथिको यो ठूलो चुनौती भएको पनि कतिपयले तर्क गर्दछन् । यति मात्र हैन पछिल्लो अमेरीकाको अफ्गानिस्तानबाट भागेको दृष्यले अन्य साझेदार मुलुकहरुमाथि पनि मनोवैज्ञानिक प्रश्न खडा भएको छ । लड्न उकास्ने , लडाउने मारामार गराउने र अन्तिममा आफै सुटुक्क हिँडेपछि अवस्था अफ्गानी राष्ट्रपति असरफ घानीको जस्तो हुने त हैन भन्ने धेरै देश र शक्तिले शंकाले हेर्न सक्नेछन् । घानी अमेरीकाले युद्ध नलड्ने बताएपछि त्यसै कमजोर त भएका थिए नै तालेवान काबुलनै घेर्न आएपछि देशै छाडेर भागेका अफ्गानी राष्ट्रपति हुन् ।

तोलानसँग जीत हासिल गर्न नसकेको अमेरीकाले ८ लाख ८४ हजार ३११ हतियार तथा सैन्य उपकरण, ६० वटा ट्रान्सपोर्ट प्लेन, १०८ वटा लडाकु हेलिकप्टर, २३ हलुका लडाकु विमान र १८ जासुसी प्लेन तालेवानको हातमा सुम्पन पुगेको छ । ७५ हजार भन्दा बढी सैन्य तथा गैरसन्य गाडीहरु पनि तालेवानको हातमा परेको छ ।

त्यसैले धेरैको निष्कर्ष छ अमेरीकाले अफ्गानिस्तानमा केही पाएन तर गुमाउन केही बाँकी राखेन । प्राविधिक रुपमा हतियार र सैन्य उपकरण एवं हेलिकप्टर जहाज गुमायो, अबौँं डलर पैसा गुमायो र २३ सय बढी आफ्ना सेना गुमायो । जर्मन, फ्रान्स , बेलायत लगायतका मुलुक बाहेक अमेरीका एक्लैले अफ्गानिस्तानमा करीब ८२२ अर्ब डलर भन्दा बढी बजेट खर्च गरेको बताईएको छ ।
राजनीतिक रुपमा क्षेत्रीय विस्वास गुमाउने खतरा छ , खास गरी अहिले दोस्रो नजर ताईवान तिर परेको छ । कोरीया , जापानतिर पनि परेको छ । जो अमेरीकाकै भरमा चीन बिरुद्ध आक्रामक रबैया अपनाईरहेका छन् । चीनीया लेखकहरुले त ताईवानी पृथकतावादीलाई अफ्गानिस्तानको उदाहरण समेत दिन थालिसकेका छन् ।
अन्ततः अमेरीकाले अफ्गान युद्धमा केही पाएन बरु गुमाउन केही बाँकी राखेन । अब अमेरीकाले पाठ सिक्नु पर्नेछ कुनै पनि देशको मामलामा सैन्य हस्तक्षेप नगर्ने ।